Kanzashi to ogólnie używane słowo do określania wszelkie rodzaju ozdób do włosów: od szpilek, po wszelkiego rodzaju grzebienie.
Są to wspaniałe działa sztuki, lub proste ozdoby, ale wobec żadnej chyba nie sposób przejść obojętnie, gdyż są częścią kultury Japonii - szczególnie, że Japonki okresu Edo i wcześniejszego raczej stroniły od biżuterii i raczej nie widzi się zabytków minionych epok w rodzaju kolczyków, pierścieni czy bransolet.
Japonki ozdabiały biżuterią przede wszystkim włosy, czasem zdarzały się brosze do pasów obi zwane obi-dome.
Historia Kanzashi
Pierwsze ozdoby do włosów pojawiły się w starożytności, w okresie zwanym Jōmon (14.000 do 300 p.n.e.). Uznawano wtedy, iż pałeczki z drewna, bądź gałązki za odstraszające złe duchy talizmany i noszono we włosach. Zaczęto także nosić przodków współczesnych grzebieni.
W okresie Nara (710 to 794), którego początek wyznacza przeniesienie dworu cesarskiego do specjalnie w tym celu zbudowanego od podstaw miasta Heijō-kyō, W okresie Nara najsilniej w całych dziejach Japonii zaznaczyły się chińskie (także koreańskie) wpływy na dworze i wśród arystokracji, co przyczyniło się m.in. do rozkwitu architektury i sztuki sakralnej. Zwany także stuleciem kobiet, gdyż z 7 panujących wówczas władców 4 były kobietami. To właśnie w tym okresie z Chin przywędrowały grzebienie zwane zan, zapisywane tym samym znakiem co kanzashi.
W okresie Heian, znanego z rozwoju sztuki oraz literatury. Pierwsza powieść, Genji Monogatari powstała właśnie w tym okresie i wciąż jest uznawana za najwybitniejsze dzieło japońskiej literatury. Styl tego okresu nie sprzyjał kanzashi, bowiem moda wymagała aby arystokratki nosiły fryzurę zwaną taregami (垂髪) - długie włosy, związane luźno na plecach w koński ogon.
Większą popularność kanzashi przyniosła zmiana mody w okresie Azuchi–Momoyama, gdy kobiety zmieniły fryzury na tzw. japońskie włosy, zwane Nihongami (日本髪). Fryzurę tę ozdabiano szpilkami i grzebieniami, których według legendy niektóre egzemplarze wykorzystywano jako broń. Okres Edo natomiast przyniósł rozkwit sztuki wytwarzania kanzashi, gdyż fryzury stał się bardziej skomplikowane i wymagały więcej ozdób. Powstało wiele nowych form kanzashi, oraz jak wszystko w Japonii noszenie ozdób uległo pewnej rytualizacji, szczególnie w środowisku geiko, gdzie po sposobie noszenia można było określić status geiko, oraz staż praktykantek, zwanych maiko.
Dziś kanzashi noszą gejsze i maiko, osoby praktykujące ikebanę oraz ceremonię herbacianą. Są także popularną ozdobą na święta ukończenia wieku 7 , 5 lub 3 lat zwane Shichi-Go-San.
Rodzaje Kanzashi
Istnieje wiele różnych rodzajów kanzashi, gdyż kanzashi to słowo odnoszące się ogólnie do ozdób do włosów. Znak 簪, którym opisywane są kanzashi, oznacza nie mniej, nie więcej jak właśnie szpilkę do włosów.
Ogi
Ogi to charakterystyczne kanzashi w kształcie wachlarza, zazwyczaj ozdobione symbolem kamon (japońskim herbem) i blaszkami bira bira. Są bardzo często noszone przez maiko tuż nad skronią, a młode stażem dziewczęta noszą dwa.
Kanoko Dome
Kanono Dome mogą bardzo różnić się między sobą, choć generalnie uznaje się że typowe kanoko dome jest okrągłe. Bywają jednak najróżniejsze, w kształcie dysku lub motyli.
Hana Tsumami Kanzashi
Kanzashi tworzone z jedwabiu to odrębna kategoria. Nazywane są hana kanzashi i wytwarza się je metodą tsumami', czyli składania płatków z pojedynczych kwadracików materiału i sklejania ich w celu ułożenia wzoru. To właśnie od tej metody wzięła nazwę ta gałąź sztuki, bo tsumami oznaczaskładać lub szczypać. Tradycyjnie nakleja się je za pomocą kleju ryżowego na niewielkie koła wycięte z tektury, a pojedyncze kwiaty spina się w skomplikowane bukiety. Sztuka ta jest na wymarciu. Jeszcze niedawno technikę tę stosowało tylko pięciu prawdziwych Mistrzów, ale większość osiągnęła już wiek w którym nie przyjmuje uczniów. Większość osób którą ją praktykuje w jakimkolwiek zakresie to amatorzy i entuzjaści kultury japońskiej, z czego niewiele osób przywiązuje wagę do używania tradycyjnych materiałów oraz technik. W dużej mierze wynika to z trudności pozyskania materiałów, gdyż oryginalne hana tsumami kanzashi powinny być wykonywane z jedwabiu - najlepiej chińskiego habutae - oraz klejone klejem ryżowym.
Hana kanzashi noszą młode kobiety i dziewczęta na różne okazje: święto osiągnięcia konkretnego wieku, jak Shichi-Go-San (siedem-pięć-trzy), lub Seijin no Hi, czyli święto osiągnięcia wieku 20 lat. Poniżej widoczne są przykłady przepięknych prac z pracowni MAYA
Maiko Hana Kanzashi
Maiko (舞子 lub 舞妓) to nie tylko popularne japońskie imię, ale przede wszystkim - praktykantka na geiko.
Gejsza (jap. 芸者) to termin, który powstał w epoce Tokugawa. Składa się on z wyrazu gei (sztuka) i sha (człowiek). Tak więc chodzi tu o kogoś uprawiającego tradycyjne japońskie sztuki, innymi słowy - artystę. W Kioto używa się terminu geiko co oznacza 'kobietę zajmującą się sztuką' (gei - sztuka, ko - kobieta). Gejsze są mistrzyniami w sztuce konwersacji, tańca, śpiewu i gry na tradycyjnych instrumentach japońskich.
O historii gejsz napisano wiele tomów książek, ktorych cytowanie tutaj zajełoby wiele stron. Aby więcej dowiedzieć się o geishach i ich historii, oraz kim naprawdę są polecam książkęLizy Dalby 'Women of the Pleasure Quarters'.
Maiko zaś to młode dziewczęta, które w trudnym dla tradycji okresie nowoczesności zdecydowały się poświęcić młodość by podtrzymywać wymierająca tradycję. Wiele odchodzi z profesji, gdyż jest to trudna droga, ale niektóre pozostają w zawodzie i kontynuują doskonalenie się. W trakcie okresu nauki te młode kobiety noszą wspaniałe szpile w firmie bukietów jedwabnych kwiatów.
Jak wszystko w Japonii i tutaj istnieje podział na motywy odpowiednie na dane święto, porę roku bądź miesiąc. I tak motywem kwietniowym jest sakura, japońska wiśnia, zaś na listopad - czerwone liście klonu. Takie "kalendarz kanzashi" nazywa się "kisetsubana" (季节花) co oznacza dosłownie "kwait sezonowy".
Maiko różnią się między sobą długością stażu i wprawne oko rozróżni młodą stażem dziewczynę (junior maiko) od doświadczonej (senior maiko). Pierwszą różnica jest kimono (im młodsza stażem, tym bardziej wzorzyste). Drugą jest kanzashi- młoda maiko będzie nosiła duże bukiety drobnych kwiatków połączonych z kaskadami płatków. Kanzashi z kaskadami noszone jest zazwyczaj po prawej stronie fryzury, zaś druga szpila, to zazwyczaj ogi, noszona po lewej . Im bardziej doświadczonamaiko, tym mniej wystawne są jej ozdoby - senior maiko będzie wiec często nosiła jeden duży kwiat.
Galeria KISETSUBANA wg. Wisteria Gardens Studio
Kushi
Kushi przypominają grzebienie i są zazwyczaj noszone pośrodku fryzury jako pojedyncza ozdoba. Są najczęściej drewniane lub z szylkretu, albo - te współczesne - z żywicy. Są malowane, lub rzeźbione, często inkrustuje się je macica perłową.
Do kompletu nosi się tzw. kogai (miecz). Nazwa wzięła się z ich konstrukcji, gdyż kogai zazwyczaj są dwuczęściowe, a ich składanie przypomina wsuwanie miecza w pochwę. Nosi się go z tyłu, w węźle fryzury.
Kushi pokryte płatkami z jedwabiu nazywane są hanagushi.